जानिए बस्ती पंचकर्म के पीछेका शास्त्रीय विचार क्या है? Blog – 59

नमस्कार

पिछले ब्लॉग मे हमने पंचकर्म, उसके प्रकार वमन और विरेचन कर्म इनके बारे में अधिक जानकारी ली थी | इस ब्लॉग मे हम बस्ती कर्म के बारे मे जानकारी लेंगे |

लोगों को बस्ती कर्म याने पेट साफ करने वाली दवा इतना ही पता होता है| पेट साफ हो गया और अच्छा लगने लगता है।

कया बस्ती कर्म का इतना ही उपयोग है ? – नही | बस्ती चिकित्सा के पीछे एक बहुत महत्वपूर्ण विचार/ शास्त्र है।

आयुर्वेद में बस्ती चिकित्सा को “आधी चिकित्सा” कहा जाता है।

मतलब रुग्ण को हम सिर्फ बस्ती चिकित्सा देकर 50% ठीक कर सकते हैं | और बाकी के 50% गुण के लिए बाकी सब पंचकर्म, दवाई, जीवनशैली में बदलाव और व्यायाम की जरूरत पड़ती है। याने रुग्ण को 50% गुण सिर्फ बस्ती चिकित्सा से ही मिल जाता है।

आयुर्वेदने इसलिए बस्ती चिकित्सा को बहुत महत्वपूर्ण माना है। तो उसके पीछे का शास्त्र भी बहुत महत्वपूर्ण होगा।

चलो इस ब्लॉग में हम जानते हैं कि बस्ती कर्म के पीछे क्या शास्त्रीय विचार है?

उससे पहले हमें अपने शरीर के पचनमार्ग के बारे में थोड़ी जानकारी होना आवश्यक है।

हम जो अन्न खाते है उसपर पचन संस्कार मुंह में शुरू हो जाता है| फिर अन्न जैसे नीचे नीचे जाता है वैसे पेट, जठर, अग्न्याशय याने (stomach, liver, Pancrease) से पाचक स्त्राव उसमे मिलते है। फिर वह अन्न नीचे छोटे और बड़े आंतडो में जाता है| छोटे और बड़े आंतडोमे उस अन्न से पोषक अंशको खून में शोष लिया जाता है।

मतलब इधर एक बात पर गौर किजिए कि जो पोषक अंश खून में शोष लिया जाता है वह आतडो से होता है। और जब यह पोषक अंश खून में शोष लिया जाता है उसके बाद वह पूरे शरीर में जाकर शरीर का पोषन होता है और हमारे शरीर को ताकत मिलती है। इसी तत्व का फायदा बस्ती चिकित्सामें उन जमाने में ऋषियों ने किया।

कैसे?

दवा को ३ घंटे के पचन मार्ग से जानेकी आवश्यकता नहीं होती। इसलिए उन विद्वान ऋषियों ने बस्ती चिकित्साकी निर्मिती की ।बस्ती चिकित्सा द्वारा दवाईयां सिधा आंतडो में जाती है और मिनटोमें आंतडो से रक्त मे शोषण होती है और अपना काम शुरू कर देती है।

मतलब उन दिनो मे बस्ती चिकित्सा यह इमरजेंसी सर्विस याने अत्यायिक चिकित्सा होती थी।

उन ऋषियों और उनकी विद्वता को सलाम।

आप आश्चर्यचकित हो गए ना जानकर कि बस्ती चिकित्सा कितनी महत्वपूर्ण है और उसके पीछे इतना गहन शास्त्र है |

आयुर्वेद ऐसे अनेक सिद्धांतो से परिपूर्ण है क्युकि आयुर्वेद यह एक शास्त्र है। इसलिए उसके सिद्धांत समझ न आए तो आयुर्वेद के बारे में नाम रखने से पहले उस शास्त्र का अभ्यास करना चाहिए|

क्युकि आयुर्वेद के सिद्धांत सिद्ध करके अंत हुए हैं, याने यह तत्व सिद्ध हुए है और उसके आगे सिद्ध करने जैसा कुछ नही है। इसलिए आयुर्वेद के सिद्धांत इतने सालो बाद आज भी सच है | इसलिए अपने शास्त्र प्रति आदर रखो।

आयुर्वेद के सिद्धांत के बारे मे हम आनेवाले ब्लॉगस् मे लिखते रहेंगे|

अगले ब्लॉगमे हम बस्ती के प्रकार और बस्ती के बारे मे और अधिक जानकारी लेंगे|

आयुर्वेद के प्रचार के लिए यह ब्लॉग को ज्यादा से ज्यादा शेयर करे, लाइक करे|

Stay Healthy Stay Blessed

Thank you

Advertisements

Science behind Basti Panchakarma – Blog – 58

Welcome to Treasures of Ayurveda Blog.

In last Blog we learnt about panchakarma, its various types – Vaman and Virechan in detail. In today’s Blog we will learn about BASTI CHIKITSA.

Generally , Basti is perceived as something which clears ones bowels.

Is that the sole role of BASTI ? No.

Do you think ayurveda will give so much of importance to a therapy whose role is to only clear your bowels.

Ofcourse not.

Basti has a well established science behind it.

So in today’s blog we are going to learn

What is the science behind BASTI CHIKITSA?

Ayurveda considers basti as “half treatment”.

Means if a patient come to us for treatment , then with only basti treatment we can cure patient upto 50%. and for the remaining 50% result we need the help other karma’s, medicine, diet, exercise.

Such is the importance given by  Ayurveda to  basti treatment.

So before understanding the science behind the basti treatment we should have a glimpse at our digestive system.

When we eat food , it’s digestion starts from the mouth. As the food descends downwards into the stomach , it gets mixed with different gastric juices and liver enzymes. The main function of absorption of nutrition from food takes place in the intestine- large intestine as well as small intestine. Absorbed nutrients from the food along with blood goes to the whole body and thus our body gets nourishment.

So the important fact to remember here is – Absorption takes place in the intestine. This principle was used by our hrishi’s in formulating the Basti Chikitsa.

Food needs a three hour digestion process so that it gets converted to a form through which body can absorb nutrients. But a medicine doesn’t required 3 hours digestion process to be absorbed into the blood. So to cut short this 3 hours process and reach intestine directly our Hrishis formulated BASTI Chikitsa,

Medicines in the form of kadhas or ghee were used to insert into the large intestine with the help of a BASTI YANTRA so that medicine gets absorbed into the blood within seconds.And thus a medical emergency treatment came into existance in those ancient days….hence BASTI chikitsa had such inportance.

You must be astonished to know the science behind basti treatment.

Our hrishi’s need to be saluted for discovering such Novel, emergency treatment modality called Basti Chikitsa in those days.

All Panchakarmas and medicine of Ayurveda have science behind it. It is called a Siddhant.

Siddhant – Siddha + Anth

Siddha means something which is proven and anth means it is the end. Means it is the truth which is proven and its not going to change. All the Siddhant told in ayurveda are very unique and are truths of Life.

If we dont understand these Siddhants then it might be because we have not made efforts to find details , study it or we are not intelligent to understand it. But saying that Ayurveda is not science , is all bullshit . We should study, investigate and learn the science first.

Ayurveda is time-tested science which is true even today. So we should pay respect to Ayurveda and start learning it. I am playing my small role in propogating  ayurveda by telling science behind Ayurveda, you do yours.

In next blog we will learn about basti karma in details like types, advantages etc.

Do follow our blog treasures of Ayurveda.

Stay Healthy Stay Blessed.

Thank you

Advertisements

बस्ती पंचकर्मामागील शास्त्रीय विचार काय आहे ? – Blog – 57

मागील ब्लॉग मध्ये आपण पंचकर्म, त्याचे प्रकार आणि वमन, विरेचन या कर्माबद्दल माहिती घेतली. आणि आजच्या ब्लॉग मध्ये आपण बस्ती चिकित्सा बद्दल माहिती घेणार आहोत.

बस्ती चिकित्सा म्हणजे काय ?

बस्ती चिकित्सा म्हणजे सामान्यपणे एनीमा म्हणजे पोट साफ करणारे औषध असं मानलं जात कारण पोट साफ झालं की बरं वाटतं.

पण तसे नाही आहे .

बस्ती चिकित्सेमागे खूप महत्वपूर्ण शास्त्रीय विचार आहे.

आयुर्वेदाने बस्ती चिकित्सेला “अर्धी चिकित्सा” मानली आहे. म्हणजे एखाद्या रुग्णाला बरं करण्यासाठी बस्ती चिकित्सा दिली तर ५० टक्के गुण फक्त बस्ती चिकित्सेने मिळतो आणि उरलेल्या ५० टक्के गुणासाठी इतर पंचकर्म, औषध, आहार, व्यायाम यांची योजना करावी लागते.

जर आयुर्वेदाने बस्ती चिकित्सेला इतके महत्व दिले आहे तर त्यामागील शास्त्रीय विचार अत्यंत महत्वपूर्ण असणार.

चला तर मग जाणून घेऊया बस्ती कर्मामागील शास्त्रीय विचार.

त्यासाठी पहिले आपल्याला आपल्या पचन संस्थेबद्दल थोडीशी माहिती करून घ्यावी लागणार. आहे.

आपण जे अन्न खातो त्याचे पचन तोंडात सुरू होते. त्यानंतर ते अन्न खाली पोटात म्हणजे Stomach आणि जठर म्हणजे Liver कडे जाते , या अवयवांमधून विविध स्त्राव अन्नात मिसळले जातात आणि जेव्हा ते अन्न आतड्यामध्ये जाते तेव्हा त्यातून पोषक अंश रक्तात शोषून घेतले जातात आणि मग ते पोषक अंश रक्ताद्वारे पूर्ण शरीरात जाऊन शरीराला पोषण देतात.

तर इथे महत्वाची गोष्ट लक्षात ठेवण्याची ही आहे की रक्तात जो पोषक अंश आतड्या मधून शोषला जातो . ह्याच ज्ञानाचा आयुर्वेदाने सुंदररित्या बस्ती चिकित्सेत उपयोग केलेला आहे.  त्या ऋषींना शतश: नमन. 

औषध रक्तात लगेच शोषले गेले पाहिजे.औषधाला अन्न मार्गातून जाण्याची काही आवश्यकता नसते, तीन तासांचा वेळ वाचतो. त्यामुळे आयुर्वेदात बस्ती चिकित्सेद्वारे औषध, काढे, तूप हे आतड्यामध्ये मोठ्या प्रमाणात सोडली जातात. आतड्याचे काम आहे औषध लगेच रक्तात शोषून घेणे आणि त्यामुळे सेकंदात औषध रक्तात जाऊन त्याचे काम सुरू करते .तर बस्ती म्हणजे फक्त पोट साफ करणारे औषध नाही, तर

बस्ती म्हणजे आत्यायिक चिकित्सा.

म्हणजे बस्ती चिकित्सा ही जुन्या काळाची Emergency Services म्हणजे अत्यायिक चिकित्सा होती असे आपण म्हणू शकतो. से आज काल आपण नसेमधून मधून रक्तात लगेच औषध सोडतो तसं त्या काळी बस्ती चिकित्सेद्वारे औषध आतडयात सोडून सेकंदात ते रक्तात शोषले जात असे.

बस्ती चिकित्सा म्हणजे Emergency Services.

आश्चर्यचकित झाला ना .. जाणून.. कि बस्ती चिकित्सेमागे आयुर्वेदाचा इतका मोठा गहण विचार आहे.

आयुर्वेद हे एक शास्त्र आहे हे लक्षात घ्या , आपल्या बुद्धीला त्याच्या मागचे शास्त्र , सिद्धांत समजत नसतील तर त्याला नावे ठेवू नका किंवा ते चुकीच आहे असे मानू नका. त्याच्यापेक्षा त्याच्या मागे काय शास्त्रीय विचार असेल ह्याच अभ्यास करून शोध घ्या .

आपल्या आयुर्वेद शास्त्राबद्दल आदर बाळगा. कारण

आयुर्वेदिक शास्त्राचा प्रत्येक सिद्धांत = सिद्ध + अंत म्हणजे ते सत्य आहे आणि ते सत्य सिद्ध केलेले आहे आणि त्याच्या पुढे सिद्ध करण्यासाठी काही उरले नाही …..अंत आहे. त्याच्यापुढे त्याच्यात बदल नाही ह्याला सिद्धांत म्हणतात.

हा ब्लॉग जास्तीत जास्त फॉरवर्ड करा म्हणजे आयुर्वेदाच्या मागचे सिद्धांत लोकांना कळतील. हा ब्लॉग जास्तीत जास्त शेअर करा, तुमचे कमेंट कळवा आणि पुढील ब्लॉग मध्ये आपण बस्तीचीचे विविध प्रकार त्याचे उपयोग यांच्याबद्दल माहिती करून घेऊया.

Stay Healthy ,Stay blessed.

Advertisements

गणपतीजी मोदक ही क्यों खाते है ? चकली, चिवडा क्यों नही खाते ? (आरोग्य मंत्र – ०९) Blog – 46

आपने कभी सोचा गणपती जी मोदक ही क्यों खाते है ? चकली चिवडा क्यों नही खाते ?

सवाल जितना दिलजस्प है, जवाब भी उतना ही दिलजस्प है।

गणपती अक्टूबर की गर्मी के पहले आते है। और जैसे हमने पिछले ब्लॉग मे जाना ।

त्यौहार हमे ऋतु के नुसार आहार-विहार में क्या बदलाव करने चाहिए यह सिखाते है।

गणपती के बाद अक्टूबर की गर्मी आती है। गर्मी मे हम अगर बेसन की तली हुए चीजे जैसे चकली, चिवडा खाए तो प्यास और शरीर मे पित्त बढता है।

आयुर्वेद के नुसार अक्टूबर पित्त प्रकोप का काल है । इसलिए अक्टूबर मे पित्त बढाने वाली चीजे खाने से हमे सिरदर्द, पाइल्स, फिशर (बवासीर), पेट खराब होना, एसिडिटी ऐसी बिमारिया होती है। इसलिए अक्टूबर मे निरोगी रहने के लिए क्या खाना चाहिए यह बताने के लिए गणपती का त्यौहार आता है।

गर्मी मे पित्त कम करने वाली चिजे खानी चाहिए । जैसे सफेद, मीठे, पानीयुक्त, नारियल युक्त और उबाले हुए पदार्थ।

यह सब गुण तो मोदक मे है।

इसलिए गणपती को हम मोदक प्रसाद मे चढाते है। क्योंकि मोदक हमे प्रतिकात्मक समझाते है की अक्टूबर मे निरोगी रहने के लिए यह गुणवाले पदार्थ खाने चाहिए।

  • सफेद पदार्थ याने दूध, दही, छाछ, पनीर, चावल,
  • मीठे पदार्थ याने विविध पकवान्न,
  • पानीयुक्त याने अलग अलग तरह के शरबत, ज्यूस,
  • नारियल युक्त पदार्थ याने नारियल का दूध,नारियल का पानी, नारियल की करी और
  • उबाली हुई चीजों का हमे सेवन करना चाहिए।

आज आपने जाना की गणपती जी मोदक क्यों खाते है।

गणपती जी ने बताया हुआ आरोग्य मंत्र है।

अक्टूबर मे निरोगी रहने के लिए सफेद, मीठे, पानीयुक्त, नारियल युक्त और उबाले हुई पदार्थ खाने चाहिए।

कैसे लगा हमारा ब्लॉग कमेंट करके जरूर बताए।

अगले सोमवार नए ब्लॉग के साथ मिलते है। तब तक अक्टूबर का आरोग्य मंत्र जरूर अपनाए।

Stay Healthy Stay Blessed

Advertisements

NAGPANCHAMI TEACHES US HEALTH MANTRA ( health mantra -05 )BLOG NO-35

Have you ever wondered if there is any role of festivals in keeping us healthy?

Like today is Nagpanchami ……so is there any SCIENCE behind diet and routine advised on Nagpanchami.

Changes in season brings about changes in our body too but we don’t make changes in diet and routine according to change in season so we fall sick.

So how will we know what changes to make in diet and routine to remain Healthy even during season change?

Therefore our ‘Hrishis’ kept festivals during season change, and they advised what diet and routine to be followed during season change as diet and routine of that Festival.

Surprised…..to know …..that there science in our culture and festivals too?

So let’s understand What diet and routine is advised on Nagpanchami?

1. Upvaas – as rainy season is still going on.

2.Don’t Cut and Fry.

3. Milk – Pittah Shamak – Kheer, halwa

Upvaas – Our digestion is governed by sun’s clock.In rainy days as sun is covered with clouds most time of day so our digestive power (agni) is weak. If we eat heavy to digest food then we tend to fall sick.So UPAVAAS is advised.

Do do not CUT and FRY– According to Ayurveda September and October is Pittah prakop Kaal means Pittah is  going to increases alot in these month. So as a prevention we are advised to slowly stop eating fried food advised in rainy season.

Milk – Milk we offer to Nagdevta which Symbolically initiates us to start consuming white things as white colour is pittah shamak ie it reduces pittah.

So all things advised on Nagpanchmi are Preventive measures againts october heat .

So our Health Mantra – 05 is

“Start eating white things, do upvaas and reduce eating fried food.”

The diet advised on one festival is not only for that day but that diet and routine should be followed from that festival till next festival.
So follow changes advised on festivals and remain HEALTHY

Stay Healthy Stay Blessed

Get EXPERT advise on Health, Home remedies, Healthy Living

Dr. Mansi Kirpekar | Health Designer | Ayurvedacharya

I understand your PRAKRITI ( Constitution), present health status & lifestyle, analyse it to understand your proneness to diseases & then provide one-on-one consultation via google hangout addressing your health strengths and weaknesses.We’ll discuss your personally designed Health Program.

Video calls are up to half an hour duration.

Book your appointment on Whatsapp -09833032373 or mail us on aarogyam_ayurvedic clinic@gmail.com

We will reply to your mail and confirm your appointment.

नागपंचमी हमे सिखाती है निरोगी रहने के उपाय | (आरोग्य मंत्र – ०५)Blog no- 34

कभी आपने सोचा है की त्यौहारो का हमे निरोगी रखने मे कोई महत्व है क्या ?

जैसे आज नागपंचमी है | नागपंचमी मे बताए गए आहार विहार का कुछ प्रयोचन है क्या ?

ऋतु मे जो बदलाव होते है उस नुसार हमारे शरीर मे भी बदलाव होते है, पर ऋतु के नुसार हम हमारे आहार विहार मे बदलाव नही करते इसलिए हम बीमार पड़ते है |

इसलिए हमारे ऋषियो ने ऋतु के बदलाव के समय त्यौहार बिठाये और ऋतु मे जो बदलाव हमे आहार विहार मे करने चाहिए वो उन त्यौहारो के अनुसार हमे बताए है |

जैसे अभी वर्षा ऋतु चल रहा है | वर्षा ऋतु के आहार विहार की जानकारी हमने बारिश के मौसम मे प्रतिकर शक्ती बढाने के उपाय विडियो मे पहले भी बताई है और विडियो की लिंक नीचे दी है |

तो वर्षा ऋतु मे हमने जाना की खट्टी चिजे जैसे दहि, छाछ, पनीर, fermented और बेकरी पदार्थ नही खाने चाहिए | वर्षा ऋतु में वात बढता है इसलिए तली हुई चीजे खानी चाहिए और पचन शक्ती कम होती इसलिए हल्का अन्न खाना चाहिए |

वर्षा ऋतु मे अभी श्रावण महिना आ गया | श्रावण मे वर्षा ऋतु मे थोडे बदलाव हुये है, याने बारिश कम हो रही है और धीरे धीरे धूप बढ़ रही है मतलब वात कम हो रहा है और धीरे धीरे पित्त का संचय चालू हो गया है | इसलिए आज नागपंचमी का त्यौहार आ गया |

जानते है नागपंचमी मे हमे क्या आहार विहार बदलाव बताए गए है –

  1. उपवास – आयुर्वेद नुसार हमारी पचनशक्ति सूरज की शक्ति से नियंत्रित होती है. बारिश में सूरज बादलो से ढका होता है इसलिए हमारी पचनशक्ति भी मंद होती है| ऐसे में हमने अगर पचन करने में भारी पदार्थ खाए तो हम बीमार पड़ेंगे इसलिए अभी ज्यादा उपवास करने चाहिए याने हल्का अन्न और मात्रा में कम अन्न खाना चाहिए |
  2. तलो मत काटो मत –आयुर्वेद नुसार सितम्बर और अक्टूबर यह पित्तप्रकोप काल है याने इस काल में पित्त बहुत बढ़ता है | तली हुई चीज़े पित्त और बढाती है | वर्षा ऋतु मे हम तली हुई चीजे खाते है, पर अभी पित्त बढने वाला है, इसलिए तली हुई चीजे खाना धीरे धीरे कम करना चाहिए |
  3. दूध – आज के दिन हम नाग देवता को दूध देते है | ये प्रतिक है की आज से हमने सफ़ेद चीजे ज्यादा खानी चाहिए| क्युकी आगे पित्त प्रकोप का काल आ रहा है | सफ़ेद चीजे पित्त शामक होती है |इसलिए दूध, दूध के पदार्थ , चावल ऐसी चीजे खाना शुरुवात करनी चाहिए|

नाग पंचमी में बताए सारे आहार विहार के बदलाव हमे आगे आने वाले पित्त प्रकोप से बचाने के लिए है| इसलिए हमने धीरे धीरे यह बदलाव करना शुरू किया तो हम अगले रुतु में निरोगी रहेंगे |

तो अभी आपने जाना की त्यौहार हमे निरोगी रहेने के उपाय बताने के लिए बनाये गए है |

त्यौहार होते है हमारे स्वास्थरक्षण के मार्गदर्शक |

इसलिए एक त्यौहार मे बताए गए आहार विहार के बदल हमे अगला त्यौहार आने तक रखने चाहिए |

इसलिए अभी नागपंचमी मे जो हमे बताए नियम वो हमे अगले त्यौहार आने तक करने चाहिए तो आप निरोगी रहोगे |

आज का आरोग्य मंत्र है –

” सफ़ेद चिजे खाना शुरू करो, उपवास करो और तली हुई चीजे खाना धीरे धीरे कम करो |”

ऐसे हर त्यौहार में बताये आहार विहार बदल को अपनाओ और निरोगी रहो |

Stay Healthy, Stay Blessed.

%d bloggers like this: